สมุนไพรตะขบควายตะขบควาย Flacourtia jangomas (Lour.) Raeusch.บางถิ่นเรียก ตะขบควาย (ภาคกลาง) กือคุ (มลายู-ปัตตานี) ครบ (ปัตตานี) มะเกว๋นควาย(ภาคเหนือ) ต้นไม้ ขนาดเล็ก ผลัดใบ สูง 5-10(-14) ม. ต้นอ่อนมีหนาม เมื่อแก่สะอาด เปลือกสีน้ำตาลอ่อนถึงสีทองแดง หรือ สีเหลืองอมชมพู ล่อนออกเป็นแผ่นบางๆตามกิ่งอ่อนมีจุดสีขาวๆเป็นจำนวนมากเป็นช่องที่มีไว้ระบายอากาศ ใบ คนเดียว ออกเวียนสลับ รูปไข่ค่อนข้างแคบ ถึงรูปไข่ปนขอบขนาน กว้าง 3-4 ซม. ยาว 7-10 เซนติเมตร ปลายใบเรียวยาว ที่ปลายสุดทื่อ โคนใบกลม หรือ แหลม ขอบของใบจะตื้นๆเนื้อใบค่อนข้างจะบาง ใบอ่อนออกสีชมพู หรือ สีน้ำตาลอ่อน ด้านล่างสีอ่อนกว่า สะอาด ข้างบนวาว ก้านใบยาว 6-8 มม. มีขน หรือ ขนบางทีอาจจะหลุดร่วงไปเมื่อแก่ ดอก มีกลิ่นหอมยวนใจคล้ายน้ำผึ้ง ออกเป็นช่อตามง่ามใบ
สมุนไพส แต่ละช่อมีดอกจำนวนน้อย เป็นดอกแยกเพศ ดอกเพศผู้ ช่อยาว 1.5-3 เซนติเมตร ก้านดอกเล็ก ยาว 0.5-1 ซม. กลีบดอก 4(-5) กลีบ รูปไข่ ปลายมน ยาวโดยประมาณ 7 มม. สีออกเขียว มีขนทั้งคู่ด้าน ขอบกลีบมีขนหนาแน่น ฐานดอกมีเนื้อ ขอบเรียบหรือจักนิดหน่อย สีขาว หรือ เหลือง เกสรเพศผู้มีจำนวนมาก ถ้าเกสรสะอาด ดอกเพศเมีย ช่อยาว 1-1.5 เซนติเมตร กลีบดอกไม้คล้ายดอกเพศผู้ รังไข่รูปคนโฑ ภายในมี 4-6 ช่อง มีไข่ช่องละ 2 เมล็ด ก้านเกสรเพศเมียมีพอๆกับจำนวนช่อง แต่ละก้านปลายแยกเป็นสองแฉกรวมทั้งม้วน ผล ค่อนเรากลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-2.5 เซนติเมตร มีก้านเกสรเพศเมียติดอยู่กับปลายผล สีแดงอมน้ำตาลอ่อน หรือ ม่วง เมื่อแก่เป็นสีดำ เนื้อสีเหลืองอมเขียว มีเม็ด 4-5 เมล็ด
นิเวศน์วิทยา: คาดการณ์ว่ามีบ้านเกิดจากประเทศอินเดีย มีปลูกตามสวนทั่วไป
คุณประโยชน์ : ราก เปลือกรากตำพอกแผล และผิวหนังอักเสบ ต้น น้ำต้มเปลือกกินเป็นยาแก้อาการเปลี่ยนไปจากปกติของท่อน้ำดี บำรุงธาตุ และก็บำรุงร่างกาย ใบ น้ำต้มใบเป็นยาฝาดสมานแก้ท้องร่วง ขับเหงื่อ ขับประจำเดือนรวมทั้งให้สตรีกินข้างหลังการคลอดบุตร ยิ่งกว่านั้นให้สีเขียวขี้ม้า ใช้ย้อมผ้าไหมได้ดิบได้ดี ผล กินแก้อาการไม่ดีเหมือนปกติของท่อน้ำดี แม้กระนั้นถ้ากินมากมายๆอาจก่อให้แท้งบุตรได้เหมือนกันกับน้ำต้มใบ
